Yrd. Doç. Dr. Asım Mustafa AYTEN

AGÜ Mimarlık Fakültesi ŞBP Bölüm Başkanı-KAYSERİ

Bisikletle Ulaşım ve Kent, Planlama:

Giriş:

Kentsel sistemler kompleks sistemlerdir. Kısacası sistemi oluşturan alt sistemler birbirlerinden farklı olmakla birlikte birbirlerini sürekli olarak etkilemektedirler. Örneğin, ulaşım ve trafik,   kent yönetimi ve işletmesi ya da kent sağlığı ve hizmetleri gibi.  Kentlerin ortaya çıkışından bu yana insanoğlu hep iyiyi ve güzeli aramış buna dair çözümler geliştirmiştir. Bu çözümler ise aslında doğal çevrenin belirli ihtiyaçlara uygun bir biçimde dönüştürülerek yapılı çevre haline getirilmesi ile sonuçlanmıştır. Sanayi devrimine kadar ki süre içerisinde,  değişim ve dönüşümün hızı çok hızlı değilken, sanayileşme ve kentleşme ile birlikte bu değişim ve dönüşümün arttığı bir gerçektir. Halen dünya nüfusunun 7 Milyar insanı kapsadığı düşünüldüğünde, kentsel yapılar daha da karmaşık yapılar haline geldikleri daha iyi anlaşılır. Özellikle; kent sağlığı ve göstergeleri bakımından kentlerde yaşayanların temiz hava ve su kaynaklarına ulaşmaları, temiz ve yenilenebilir enerji kullanımı, yeşil alanların yoğunluğu, kentsel alandaki mobilitenin günlük olarak yüksekliği gibi bazı kriterlerin temel belirleyiciler olduğu anlaşılmaktadır.

Kentsel Mobilite ve Sürdürülebilir Ulaşım, Bisiklet yolları:

2013 yılında tanımlanan Kentsel hareketlilik paketi içinde sırası ile paydaşlar arasında paylaşım esaslı olmak üzere modern ve sürdürülebilir kentsel hareketlilik ve ulaşım planı tanımlanmaktadır. Amaçlar ve objektifler arasında, kentsel araçların sürdürülebilirliği ile sürdürülebilir hareketlilik ve ulaşımın yüksek kalitede sağlamaktadır. Bu işlevsel bir şehrin gereksinimlerini tanımlar ve kentin ard- bölgesini idari bir bölgesel otorite olarak görür.

Uzun dönemde ise, vizyon ve açık uygulama planı olmalıdır. Sürdürülebilir Kentsel hareketlilik planları kentsel alanın gelecekteki gelişmesi ve mevcut uzun dönemli stratejileri ile bağlantılıdır. Bu strateji kapsamında,  uygulama yapmak için zamanlamanın belirlenmesi, açık bir biçimde sorumlulukların bildirilmesi, kaynakların ve mali gücün tanımlanması gerekmektedir.

Bugünkü ve gelecekteki performansın değerlendirmesi aşamasında ise dengeli ve bütünleşik tüm ulaşım türlerinin geliştirilmesi şarttır.

Bunun için de;

*Kamusal ulaşım,

*Yürüme ve bisiklet ile ulaşım,

*Türler arasındaki geçişkenlik,

*Kentsel yol güvenliği,

*Yol ulaşımı (akış ve durak)

*Kentsel Lojistik,

*Hareketliliğin yönetimi /işletmesi

*Akıllı ulaşım sistemleri

Olarak tanımlanabilir.

Yatay ve düşey bütünleşme ise katılımcı bir yaklaşımı kapsamakta olup, kalite güvencesi sağlanmak zorundadır. (1)

“Kentsel hareketlilik planları güvenlik, etkinlik ve erişebilir kentsel ulaşım sistemlerini ölçebilen ve amaçları olan planlardır. Sürdürülebilir kent planlaması insana odaklanan, erişebilir, bütün gerekli ulaşım türleri için dengeli gelişmeye sahip, maliyet-etkinlik çözümleri için bütünleşik eylemler kümesine sahip olan, kısa ve uzun dönemli planları bulunan, disiplinler arası planlama ekibini bünyesinde barındıran, katılımcı bir yaklaşımın hakim olduğu bir yapı ortaya koymaktadır”.(2)

Kentsel hareketlilik planları aşağıda belirtilen temel on kategoriyi içermek durumundadır.

-Metropoliten bölgelere yönelik kentsel hareketlilik kavramı kullanılmaktadır

-Kamusal ulaşımın niteliği ve etkinliği,

-Bütünleşik raylı sistemin varlığı,

-Erişebilirlik,

-Yol Güvenliği,

-Şehirde bisiklet kullananların varlığı ve yaygınlığı,

-Park etme politikaları,

-Akıllı hareketlilik,

-Kentsel yük lojistiği,

-Şehrin engelsiz kılınması,

Sayılabilir. (3)

Sürdürülebilir ve bütünleşik ulaşım sistemleri içinde en alt uçta yer alan bisiklet ve kullanımının dünyada arttığı gözlemlenmektedir. Kentsel ulaşımın ve trafiğin güvenlik içinde gerçekleşmesi ve farklı ulaşım türleri arasındaki geçişlerin olması tüm kent halkı tarafından gerçekleşmektedir. Kentlerdeki hareketliliğin ise başta yaya olmak üzere bisikletle sağlanmasının toplu ulaşımla da entegre edildiği bütünleşik ve sürdürülebilir ulaşım örnekleri mevcuttur. Hollanda ve Danimarka bu konuda başı çekmekte olup, kentleri de buna uygun planlanmıştır. Örneğin, Danimarkanın başkenti olan Kopenhag’da 2012 yılında yapılan bir araştırmanın (The EPOMM Modal Split Tool) sonuçlarına göre kullanıcıların günlük toplam yolculukların %28 ini bisiklet ile, %20 sini ise yürüyerek yaptıkları tespit edilmiştir. 2014 yılında yapılan başka bir araştırmanın sonuçlarına göre ise (Special EuroBarometer, Quality of Transport 2014) günlük kullanımda kullanıcıların en sıklıkla tercih ettikleri ulaşım araçları arasında bisikletin toplam içindeki payı %8, yürümek ise %14 dür.

Aynı zamanda çeşitli göstergeler bakımından; bisiklet kullanımı, yol güvenliği, bisiklet turizmi, Pazar büyüklüğü, bisiklete binmenin savunuculuğunu yapmak gibi ECF (European Cycling Federation)  tarafından yapılan bir araştırmanın sonuçları aşağıdaki tabloda aktarıldığı şekildedir.

Trafik güvenliği açısından yayadan başlayarak motorize araçlara doğru bir dizge gösteren mobilite kavramının artık kentlerde sıklıkla kullanılan bir kavram olduğu ve bu amaçla Sürdürülebillir kentsel hareketlilik planlarının yapılmakta olduğu gözlemlenmektedir. Kentsel açık alanlarda ve mekanlar arasında yapılan hareketliliğin ise konfor, güvenlik, ekonomiklik, işlevsellik gibi amaçları içerisinde barındırması gerekmektedir. Bisiklet kullanımın her yaşta ve farklı sosyal-kültürel ve ekonomik sınıflara mensup kullanıcılarca gerçekleşmesi bisikletin kentler için ne kadar önemli olduğunun ortaya koymaktadır. Özellikle topografyanın ve eğimin fazla olmadığı düzlüklere yerleşmiş kentlerde bisiklet kullanımının daha yoğun olduğu fark edilmektedir. Ayrıca iş yeri ve konut mesafesinin birbirlerine yakın olması, kentin dağınık ve yaygın değil de toplu (compact) bir forma sahip olması yaya ve bisiklete dayalı devingenliği arttırmaktadır. Diğer taraftan, rekreasyonel alanların kent içinde ve yakınında yoğun olması bisiklet kullanımını çekici hale getirmektedir. Bisikletin bir spor türü olarak beden ve ruh sağlığına sağlamış olduğu olumlu destekler düşünüldüğünde bisikletin yaygınlaşması gerekir. Çünkü bu yolla, obezite ve kalp-dolaşım sistemlerindeki rahatsızlıkların önlenmesinde başvurulan önemli bir spor dalıdır.

Türkiye kentlerinde bisiklete dair politika ne olmalıdır:

Kuşkusuz, planlama insan odaklı bir biçimde yaşamın tüm alanlarına müdahale etmeyi, aralarındaki ilişkilerin düzenlenmesi ve programlanmasını gerekli kılmaktadır. Dolayısı ile karmaşık olan kentsel sistemin daha basit hale getirilerek etkin bir biçimde çalıştırılmasıdır. Bu basitleştirme mekana yapılan müdahalenin türüne, kullanıcının kimliğine uygun gereken araçların kullanılmasını zorunlu kılmaktadır. Bisiklete dayalı ulaşım en basit ulaşım türü olarak, kent içindeki belirlenen yol ağları ile birlikte kent sakinlerince kullanılmaktadır. Böylelikle, günlük olarak bisikleti kullananlar tarafından hareketlilik artmaktadır. Türkiye’deki büyük kentlerde son yıllarda otomobil kullanımının artış gösterdiği tespit edilmektedir. Bisiklet kullanımın olduğu bisiklet yolları ise ana yolların kenarlarında, büyük park alanlarının içinde veya yakınında yer alacak şekilde projelendirilmektedir. Son yıllarda pek çok kentimizde ulaşım master planlarına uygun olarak bisiklet yolu şebekesi oluşturulmasına karşın henüz istenilen düzeyde kullanım sağlanamamıştır. Sağlık Bakanlığınca gerçekleştirilen bisiklet kullanımının yaygınlaştırılması seferberliği ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yürürlüğe sokulan ve belediyeleri bu konuda görevlendiren yönetmelik ile bisiklet yollarının yapımı ve kent içi ulaşımda yaygın bir biçimde kullanım hedeflenmektedir. (4)

Avrupa’da ve ABD’nin pek çok kentinde sıklıkla kullanılan bisikletin yaygınlaşması için;

Devlet ve belediyeler ile özel sektör tarafından iş birliğine girişilerek kampanyalar düzenlenmelidir.

Bisikletin sportif bir etkinlik olarak halk sağlığı açısından ne denli önemli olduğu duyurulmalıdır.

Üniversite kampüs alanları ve kamusal mekanlar bisiklet ve yaya kullanımına erişebilir kılınmalıdır. Bunun için her türlü tasarıma dayalı düzenlemeler gerçekleştirilmelidir.

Bisiklet yolları ve ağları yeniden planlanarak düzenlenmeli, yeni yapılacak olan alanlar önceden belirlenerek araçlardan yalıtılmış bölgelerle entegrasyonu kurulmalıdır. Örneğin, yeşil sistemle bağlanmalıdır.

Kentlerimizde başta kent merkezleri olmak üzere otomobilin kullanımı yerine toplu ulaşımın kullanımının özendirilmesi ve bisiklet ve yaya yollarının teşvik edilmesi gerekmektedir.

Kentler ilk planlanırken otomobile göre değil de yaya ve bisiklete göre planlanmalı, her türlü plan revizyonu ve değişikliklerinde bu husus dikkate alınmalıdır.

Sonuç:

Kentsel ulaşımın bütünleşik ve sürdürülebilir hale getirilmesi için tüm ulaşım türleri içinde ve kendi aralarında entegre edilmelidir. Bisiklet ile ulaşım da bu bakımdan öncelik verilmesi gereken ulaşım türleri arasında yer almaktadır. Ülkemiz henüz istenilen seviyede değildir. Buna karşın bisiklet üreticisi yerli ve yabancı firmalarla birlikte bisiklete binmenin bir spor kültürü olarak yaygınlaştırılması planlama kararı olarak alınıp uygulanmalıdır. Planlamanın her aşamasında bisiklet yolları bir şebeke olarak güzergahları saptanıp kullanıcının kolay bir biçimde kullanacağı büyüklükte ve erişebilirlikte tasarlanmalıdır. Bu bakımdan yayımlanmış olan söz konusu yönetmelik olumlu bir çabanın ilk girişimleridir. Diğer taraftan, elde edilen istatistiki veriler göstermiştir ki kentlerimizde ve ülkemizde bisiklet kullanıcısı sayısı nispeten daha azdır. Bu durumun, bisiklet kullanımı lehine değişmesi ve arttırılması gerekmektedir. Bu konuda, ailelere, okullara, üniversitelere, sivil toplum kuruluşlarına görevler düşmektedir.

Kaynaklar:

1. 5.http://www.eltis.org/mobility_plans/Sump-concept, erişim tarihi:11.11.2015

2.Urban mobility plans, Sustainable Urban Transport technical document no:3, published by GIZ

3. Urban mobility plans, Sustainable Urban Transport technical document no:3, published by GIZ

4.Şehir içi yollarda bisiklet yolları , bisiklet istasyonları ve bisiklet park yeri tasarımına ve yapımına dair yönetmelik, 3.11.2015 tarihli, http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2015/11/20151103.htm&main=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2015/11/20151103.htm