Prof. Dr. Rüstem Aşkın
Şevket Yılmaz Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kliniği
Giriş
Alkol ve madde kulanım bozuklukları ölümcül sağlık sorunlarına, suç eğilimine, aile ve sosyal çevre ile ilişkilerde önemli problemlere yol açabilen ciddi bir toplum sağlığı sorunudur (1). Kötüye kullanılan ve bağımlılığa yol açan maddeler arasında tütün, esrar(kannabis), sentetik kannabinoidler, amfetaminler, kokain, opiatlar, halusinojenler, uçucu maddeler vb. bulunur (1).Birleşmiş Milletler Madde ve Suç Ofisinin 2011 yılındaki raporuna göre , kannabis(esrar) yıllar içinde dünyada en çok üretilen ve tüketilen yasadışı madde haline gelmiştir (2). Uzun yıllar boyunca dünyada kötüye kullanılan madde çeşidinde az sayıda artış olmuşken son yıllarda farklı kimyasal yapıda bir çok madde üretilmiş ve kullanılmaya başlanmıştır (3). 1997 yılından bu yana 200’den fazla yeni psikoaktif madde tanımlanmıştır (4). İlk başlarda laboratuvarda araştırma ve tedavi amacıyla üretilen ve esrar ile benzer reseptörler üzerinden etki gösteren sentetik kannabinoidler, 2004 yılından itibaren madde kullanıcıları tarafından ulaşılabilir hale gelmiş ve kullanımları da hızla artmıştır (5).Amerika’da “spice” adıyla satılan bu maddeler, ülkemizde “bonzai” ya da “jamaika” olarak bilinmektedir. Bunlar, herhangi bir bitkisel içerik üzerine püskürtülen kimyasal maddelerden oluşan karışımlardır. Kullanıcılar tarafından kannabise(esrar) benzer biçimde sigara şeklinde sarılarak içilirler. Nadiren buharının solunması şeklinde de kullanılırlar. Püskürtülen kimyasal içeriğin geniş bir yelpazede farklılık göstermesine bağlı olarak etkileri ve oluşturdukları sağlık sorunları da birbirinden farklıdır. Ulaşımın çok kolay olduğu ve internet üzerinden dahi satılabilen bu maddeler ilk başlarda yasal engele takılmamak adına “tütsü karışımı”, “insan kullanımı için değildir” şeklinde etiketlenmişlerdir (3). “Bitkisel” ve “zararsız” olduğunun söylenmesi bu maddelerin yayılma hızını artırmıştır.Etkileri
İçeriklerinin her pakette değişebilmesi ve tam olarak bilinmemesi nedeniyle, bu maddelerin kullanımı sağlık kurumları açısından ciddi bir sorun haline gelmiştir (6). Henüz oldukça yeni kabul edilebilecek sentetik kannabinoidlerle ilgili yeterli araştırma, çalışma ve bildirim olmamakla birlikte bu maddelerin doğal kannabinoidden (esrar) daha güçlü oldukları bilinmektedir. Bu maddelerin uzun süreli kullanımı bağımlılığa, çeşitli psikiyatrik bulgulara ve çekilme belirtilerine yol açar. Merkezi sinir sistemi üzerinde genellikle gözlenen etkileri; sersemlik, aşırı endişe, aşırı reaksiyon gösterme, huzursuzluk, sinirlilik, saldırganlık, algıda değişiklikler, hafıza kaybı, varsanılar, şüphecilik, psikoz (şizofreniye benzer duygu ve düşünce bozukluklarının olduğu bir tablo), kolay yönlendirilebilme, irkilmeler, yükselmiş duygu durum, gerçeği değerlendirebilme becerisinde azalma, olayları algılayabilmede sorunlar ve akıl karışıklığıdır. Bu psikiyatrik tablolar kişinin kendisine ya da bir başkasına ciddi şekilde zarar vermesine sebep olabilir. Nitekim son zamanlarda medyada, sentetik kannabinoid etkisi altında uçtuğunu zannederek yüksekten atlayan ve hayatını kaybeden kişilerin görüntüleri yer almıştır.Bunun yanında bu maddeler, vücutta çeşitli sistemlerde ölüme kadar varabilecek şu etkileri gösterirler:
Merkezi sinir sistemi: (yukarıdaki belirtilere ek olarak) baş dönmesi, solunum güçlüğü, solunum durması, nöbet, koma ve ölüm.Kalp-damar sistemi: kalp hızının artması ya da azalması, çarpıntı, hayatı tehdit eden kalp ritim bozuklukları, hipotansiyon (düşük tansiyon), hipertansiyon, şok, hipertansif kriz, kalp krizi.SolunumPaylaş
