Avrupa Sağlıklı Şehirler Ağı

“Sağlıklı Şehir Projesi Nedir?”

• Şehirde yaşayan ve çalışan insanların fiziki,psikolojik ve çevresel refahlarını geliştirmeyi amaçlayan uzun dönemli bir kalkınma projesidir.
• Sağlıklı Şehirler Projesi bir şehrin ne olduğu ve sağlıklı şehrin ne olması gerektiğinden yola çıkar.
• Yaklaşıma göre “şehir”; yaşayan, nefes alan, büyüyen, sürekli değişen bir iç dinamiğe sahip karmaşık bir organizmaya benzetilebilir.
• Sağlıklı şehir çevresini geliştirebilen ve kaynaklarını genişletebilen bir şehirdir.
• Sağlıklı şehir kavramı bir sonuç değil, aynı zamanda bir yöntemdir.
• Sağlıklı şehir sadece belirli bir sağlık düzeyine ulaşmış şehir değil, sağlık bilincine sahip ve onu geliştirmek için çaba harcayan şehirdir. Nitekim herhangi bir şehir var olan sağlık statüsüne bakılmaksızın sağlıklı şehir olabilir; gerekli olan başarmak için bir yapı ve işleyişe sahip olmak ve sağlık için kesin karar almaktır.

“WHO (DSÖ) Sağlıklı Şehirler Projesinde Yer Almanın Yararları”

• Halk sağlığı konularında bilincin artması ve ilgili uluslararası hareketlerin bir parçası olmak,
• Milenyum 21 ilkeleri ve uygulamaları içindeki “Herkes İçin Sağlık” hedefinde yerel çalışma olarak yer almak,
• İçinde etkin uygulamaların geliştirileceği uluslararası bir ortam oluşturmak,
• Ortaklık projeleri için Avrupa fonu gibi ekstra kaynaklar için uygun güç sağlamak,
• Türkiye’deki Sağlıklı Şehir Ortaklığı çalışmalarını geliştirmek,
• Sağlık sorunları üzerine diğer üye şehirlerle bilgi ve uygulama deneyimi paylaşmak için bir ağ oluşturmak,
• Sağlık ve sağlıktaki hakça olmayan dağılımın sosyal etkileri ile ilgili araştırma ve geliştirmelere ulaşılabilmek,
• Kentte bütün tarafların, kent için katılımcı ve demokratik çalışma kültürünü geliştirmelerini sağlamaktır.

“Sağlıklı Şehirler Ağı”

Şehir sağlığı, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Avrupa Bölgesi için giderek artan önemde ve ilginç bir faaliyet alanıdır. Birçok çalışma ve rapor, yoksulluk, şiddet, sosyal dışlanma, kirlilik, standardın altında olan barınma, orta ve genç yaştaki insanların karşılanamayan ihtiyaçları, evsiz insanlar ve göçmenler, sağlıksız yerleşim planlaması, katılımcı çalışmaların eksikliği ve eşitsizlik ile sürdürülebilir gelişme konusuna ciddi şekilde eğilme ihtiyacı şeklinde sıralanabilecek sağlık alanında büyüyen tehditleri vurgulamaktadır. Avrupa Bölgesi’nde Sağlıklı Şehirler Projesi, bu tür problemlere bütüncül bir yaklaşımın değerini göstermektedir. Bu, açık bir politik taahhüdü, kurumsal değişim ve sektörler arası ortaklığı, sağlık ve yaşam koşullarının tüm açılarını hedefleyen yenilikçi faaliyetleri, Avrupa ve ötesindeki şehirler arasında yoğun bağlantıları içeren bir süreç aracılığıyla, yerel düzeyde herkes için sağlık temalı politika ve programları geliştirmek için etkili ve popüler bir mekanizmadır.

DSÖ Avrupa Bölgesindeki otuzdan fazla ülkeden 1000’in üzerinde şehir ve kent, sağlıklı şehir sıfatını almıştır. Bunlar; ulusal, bölgesel, metropoliten ve tematik sağlıklı şehirler ağlarının yanı sıra, daha ileri aşamadaki sağlıklı şehirler için DSÖ Sağlıklı Şehirler Ağı ile de bağlantılıdır. Bu ağlara katılan şehirler, korunmasız grupların ihtiyaçlarına, yaşam stillerine, çevre sağlığına hitap eden sektörler arası işbirliği, toplumsal gelişim inisiyatifleri ve programlarını baz alan, şehir sağlık profilleri ve şehir sağlık planları ve stratejilerini ve Gündem 21’i içeren geniş bir program ve ürün aralığını geliştirmekte ve uygulamaktadırlar.

DSÖ Sağlıklı Şehirler Ağı, sorumluluk ve yeniliği geliştirmek için anahtar bir yapılanmayı temsil etmekte ve değerli bir uzmanlığın, meşruluğun ve devam eden öğrenmenin bir kaynağıdır. Ulusal ağlar ve uluslararası-ulusal düzeyde çok sayıda bulunan tematik/konu bazlı ağlar, tüm geleneksel politik, profesyonel, bölgesel ve sektörel sınırların ötesine geçen dinamik işbirliği ve yenilik ağı içinde gelişmektedir.

Sağlıklı Şehirler Ağı Arka Planı

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Sağlıklı Şehirler Projesi, Avrupa ölçeğinde sağlığı karar vericilerin gündeminde ön sıralara yerleştirmeyi, ve 21.yy’da ve Yerel Gündem 21’de herkes için Sağlık stratejisinin prensipleri ve hedefleri doğrultusunda sağlık ve sürdürülebilir kalkınma için kapsamlı yerel stratejiler geliştirmeyi amaçlayan uzun dönemli bir uluslararası gelişim inisiyatifidir. Eninde sonunda Sağlıklı Şehirler yaklaşımı, şehirde yaşayan ve çalışan insanların fiziksel, zihinsel, sosyal ve çevresel gönençlerini arttırmaya çabalamaktadır.

Projenin 4. Aşaması tamamlanmış ve 5. Aşaması (2009-2013) devam etmektedir. Her beş yıllık dönem, kendini bu işe çok iyi adamış proje şehirlerinin networkleri tarafından uygulanan spesifik hedef ve sonuçlara odaklanmıştır. Bu şehirler, resmi bir başvuru sürecini takip ederek DSÖ Sağlıklı Şehirler Ağı’na DSÖ tarafından atanmışlardır. Her beş yılda, her aşamanın başlangıcında yeni bir network kurulmuş ve eskisi lağvedilmiştir.

1. Faz (1987-1992), DSÖ proje şehirleri ağı içerisinde 35 şehri kapsamıştır. Değişim rolü üstlenecek üyelerin yeni yapılar yaratmak ve şehir içerisinde sağlık için çalışmanın yeni yollarını araştırmak hedeflenmiştir.

2. Faz (1993-1997), daha önce 1. Fazda herhangi bir ağa katılmamış 13 şehir de dahil olmak üzere 39 şehri kapsamıştır. Bu faz, sağlıklı toplum politikası ve kapsamlı şehir sağlık planlaması konusunda odaklanmakla beraber yeni faaliyet alanlarını da kapsamıştır. Haziran 2000’deki Atina Konferansı ile 2.Faz tamamlanmış ve 3.Faz başlamıştır.

3. Faz (1998-2002) 50 şehri kapsamıştır. Sağlık gelişimi için bütünleşmiş planlamaya odaklanmış ve hedef olarak eşitlik, sürdürülebilir kalkınma ve sosyal gelişme belirlenmiştir. Şehirlerden sistematik olarak izleme ve değerlendirme çalışmaları talep edilmiştir.

Geçen yılların ardından Sağlıklı Şehirler, geniş bir uzmanlık yapısı kurmuştur. DSÖ ile katılımcı şehirler ve ulusal ağlar, sektörler arası işbirliği, toplumsal gelişim inisiyatifini baz alan ve korunmasız grupların ihtiyaçları, hayat tarzları ve çevresel sağlıklarına hitap eden geniş bir program ve ürün aralığı geliştirmiş ve uygulamıştır.

4. Faz 2003 – 2008 yılları arasını kapsamıştır. Üye ve aday sayısı 100’e yaklaşmıştır. 4. Faz’da Ana tema olarak Sağlık Etki Değerlendirmesi, Sağlıklı Yaşlanma, Sağlıklı Şehir Planlaması ve Fiziksel Aktivite ve Aktif Yaşam konularına odaklanılmıştır. Üye Şehirler bu konularda çalışmalar yapmak, projeler üretmek ve deneyimlerini paylaşmaktan sorumlu olmuşlardır.

5. Faz 2009-2013 yıllarını kapsamaktadır. Zagreb Sağlıklı Şehirler Bildirisi DSÖ Avrupa Sağlıklı Şehirler Ağı V. Faz’ının ana konularını, hedef ve prensiplerini açıklamaktadır. V. Faz’ın genel konusu sağlık ve tüm yerel sağlık politikalarında sağlık alanında eşitliktir. Tüm politikalarda sağlık konusu kamu sağlığının sadece sağlık sektörünün bir ürünü olmadığı buna karşın sağlığın sağlık sektörü dışındaki sektörlerden büyük ölçüde etkilendiği düşüncesi üzerine temellenmiştir. Sağlık ve esenlik birçok toplumsal sektör için giderek artan bir şekilde ortak bir değer haline gelmektedir. Sağlam kanıtlar sağlık sektörü dışındaki sektörlerin eylemlerinin önemli hastalıklarla ilişkili risk faktörlerini ve sağlığın belirleyicilerini önemli ölçüde etkilediğini ortaya koymuştur. Tüm politikalarda sağlık konusu ulaşım, barınma ve kentsel gelişim, çevre, eğitim, tarım, maliye, vergi ve ekonomi gibi alanlardaki politikalarla ilişkilidir. Bunlara ek olarak, tüm politikalarda sağlık sadece kamu sağlığı veya ulusal seviyeler ile sınırlandırılmamıştır. Bu konu sağlık alanında yerelde elde edilebilecek sonuçlar ve belediyelerin kamu sağlığı konusundaki rolleri açısından çok büyük bir potansiyele sahiptir. Tüm politikalarda sağlık, sağlık ve esenlik ile ilgili konuları strateji ve planların merkezinde yer alan değerler olarak entegre edilmesi için toplumun tüm sektörlerini harekete geçirmeyi hedefleyen yatay bir yaklaşımdır. Sağlığın belirleyicileri, sağlık alanındaki eşitsizliklerin giderilmesi için verilen belirgin bir taahhüt olmadıkça tam anlamıyla ele alınmış olmayacaktır.

Ana tema 1 “Önemseyen ve Destekleyici Çevreler”: Sağlıklı bir şehir her şeyin üzerinde tüm vatandaşlarını kapsayıcı, destekleyici, duyarlı ve vatandaşlarının farklı ihtiyaç ve beklentilerine cevap verebilen bir şehir olmalıdır.

Önemli Konular

• Tüm çocuklar için daha iyi sonuçlar: Çocuk hizmetleri vermek, tüm genç vatandaşları desteklemek ve çocukların yaşamlarını sistematik olarak iyileştirmeyi amaçlamak. Çocukluğun ilk dönemlerine yatırım yapmak sağlık alanındaki eşitsizlikleri azaltmanın en iyi yollarından birisidir.
• Yaş dostu şehirler: Yaşlı insanların sağlık ihtiyaçlarına cevap veren politikalar ve kapsamlı eylem planları oluşturmak ve bu çalışmalarda katılımcılık, güçlendirme, bağımsız yaşam, destekleyici ve güvenli fiziksel ve sosyal çevreler ve erişilebilir destek ve hizmetler konularına vurgu yapmak.
• Göçmenler ve sosyal bütünleşme: Sistematik olarak göçmenlerin sağlık ve sosyal ihtiyaçlarını gündeme taşımak ve entegrasyon, tolerans ve kültürel anlayış konularını desteklemek.
• Aktif vatandaşlık: Toplumsal katılımcılık ve toplumun güçlendirilmesi için etkin bir altyapı oluşturmak ve gerçekleştirilecek eylemler için toplum geliştirme tekniklerini kullanmak ve sosyal ağ oluşturma imkanlarını geliştirmek.
• Sağlık hizmetleri ve sosyal hizmetler: Toplumun ve özellikle de dezavantajlı grupların sistematik ihtiyaç değerlendirmesine dayanan duyarlı, yüksek kaliteli ve herkesin erişebileceği sağlık ve sosyal hizmetlerin savunuculuğunu yapmak ve geliştirmek.
• Sağlık bilinci: Toplumun sağlık bilincini arttıracak programlar geliştirmek ve uygulamak. Sağlık bilinci insanların sağlıklarını geliştirmek veya sağlık seviyelerini korumak için gerekli kararları almalarına yardımcı olacak temel sağlık bilgilerini ve karmaşık sağlık sistemleri tarafından sağlanan hizmetleri alma, işleme ve anlama kapasitesi anlamına gelmektedir.

Ana tema 2 “Sağlıklı Yaşam”: Sağlıklı bir şehir sağlıklı yaşam tarzlarını destekleyen şart ve imkanları sağlar.

Önemli Konular

• Bulaşıcı olmayan hastalıkların önlenmesi: Topluma dayalı entegre yaklaşımlar kullanarak ve risk faktörleri ile hastalıkların sosyal belirleyicilerini gündeme taşıyarak bulaşıcı olmayan ve kronik hastalıklarla mücadele etmek amacıyla oluşturulan yerel ortaklıkların güçlendirilmesi için verilen çabaları arttırmak.
  • Yerel sağlık sistemleri: Kalp hastalıkları, kanserler, solumum yolları hastalıkları ve alkol ile ilişkili hastalıkları önemek, kontrol altında tutmak ve yönetmek için halk sağlığı hizmetleri ve birinci basamak sağlık hizmetleri dahil olmak üzere yerel sağlık sistemlerinin kapasitesini arttırmak.
  • Dumansız şehirler: Kamusal alanlarda ve çalışma alanlarında tütün kullanımının engellenmesine yönelik politikalar oluşturmak ve uygulamak.
  • Alkol ve uyuşturucu: Alkol ve uyuşturucu kullanımının engellenmesi için sektörler arası eylem planları geliştirmek.
  • Aktif yaşam: Aktif yaşam, fiziksel aktivite ve yaya ulaşımını şehir gelişim plan ve politikalarının ana konularından birisi haline getirmek.
  • Sağlıklı gıda ve beslenme: Sağlıklı gıdaya eşit erişim imkanlarını ve sağlıklı beslenme alışkanlıkları ile ilgili bilinci arttırmak.
  • Şiddet ve yaralanmalar: Kadın, çocuk ve yaşlılar ve trafik ve ev kazaları dahil olmak üzere şehir içerisinde şiddet ve yaralanmalar ile ilgili tüm konuları kapsayan plan ve politikalar oluşturmak
  • Sağlıklı ortamlar: insanların günlük yaşamları (örn. mahalleler, okullar çalışma alanları) ile ilişkili sağlıklı yaşam ve esenlik ile ilgili programları desteklemek.
  • Esenlik ve mutluluk: Esenlik ve mutluluğu destekleyen, stresi azaltan ve toplulukların dirençliliğini arttıran faktör ve koşulları ve bu konulardaki bilinci geliştirmek ve bu konularda araştırmalar yapmak.

Ana tema 3 “Sağlıklı Kentsel Çevre ve Tasarım”: Sağlıklı bir şehir, tüm vatandaşlar tarafından erişilebilir olan ve sağlığı, rekreasyon ve esenliği, güvenliği, sosyal etkileşimi, kolay erişilebilirliği, özsaygıyı, kültürel kimliği destekleyici fiziksel ve yapay bir çevre sunar.

Önemli Konular:

• Sağlıklı şehir planlaması: şehir planlaması süreçlerine, program ve projelerine sağlık konusunu entegre etmek ve bu amaca ulaşabilmek için yeterli kapasite, politik ve kurumsal taahhütleri sağlamak. Master planlarına, ulaşımda erişilebilirliğe ve mahalle planlamasına özel önem vermek.
• Barınma ve dönüşüm: planlama ve tasarım yoluyla entegre ulaşım sistemlerine, herkes için daha iyi barınma koşullarına, sağlığı geliştirici dönüşüm planlarına, fiziksel aktivite ve rekreasyon amaçlı yeşil ve açık alanlara erişimi arttırmak.
• Sağlıklı ulaşım. Çok genç insanlar ve kısıtlı hareket imkanlarına sahip olan bireyler de dahil olmak üzere herkes için erişilebilirliği arttırmak ve araba kullanmadan istenilen yere ulaşmalarını kolaylaştırmak.
• İklim değişikliği ve kamu sağlığı ile ilgili acil durumlar: Şehirlerde iklim değişikliğinin sağlık üzerindeki olumsuz etkileriyle mücadele etmek ve global ekonomi, insanların serbest hareketi gibi konuların etkilerine, kamu sağlığı krizlerine hazır olmak ve anında müdahale edebilmek.
• Güvenlik: şehir ve mahallelerin tasarım ve planlarının sosyal etkileşime izin vermesini sağlamak, güvenlik hissini arttırmasına imkan vermek ve herkes için özellikle de çocuklar ve yaşlılar için hareket imkanını arttırmak.

• Gürültü ve kirliliğe maruz kalma: İnsanları özellikle de çocukları zehirli ve sağlığa zarar veren salınımlara (kapalı ve açık alan hava kirliliği, kamu ve çalışma alanlarında tütün dumanı ve gürültü de dahil olmak üzere) karşı koruyucu uygulamaları geliştirmek ve kullanmak.
• Sağlıklı kent planlaması: yürüme ve bisiklete binmeyi kolaylaştıran ve sosyal olarak destekleyici çevreler oluşturmak. Kentsel tasarımlarda şehirlerin çok yönlü ve birbirinden farklı kültürel varlıklarını güçlendirmek ve tüm vatandaşların güvenlik, erişilebilirlik, konfor ve aktif yaşam konusundaki beklentilerini karşılayabilecek kentsel tasarımlar hazırlamak.
• Yaratıcılık ve yaşanabilirlik: yaratıcılığı arttıran politika ve kültürel aktiviteleri geliştirmek, insan ve sosyal sermayeyi, sosyal uyumu ve sosyal değişimi destekleyerek toplumun gelişmesine katkıda bulunmak.

ŞEHİR SAĞLIK PROFİLİ NEDİR?

Bir şehrin sağlık profili şehirde yaşayanların sağlığının ve sağlıklarını etkileyen faktörlerin nicel ve nitel açıklamasıdır. Sorunları tanımlar gelişim için öneriler ve faaliyetleri teşvik eder. Şehirde yaşayanların sağlığı ile ilgili doğru, güncel, tarafsız ve bağımsız bilginin sağlanması amaçlanır.

Hedefler
Bir şehir sağlık profili;

• Şehirle ilgili sağlık bilgilerini özetlemeli,
• Şehirdeki sağlık konularını tanımlamalı,
• Şehirdeki sağlığı etkileyen konuları tanımlamalı,
• Sağlığın geliştirilmesi için önerilen faaliyet alanlarını tanımlamalı,
• Sağlıkla ilgili olarak elde edilecek hedefleri belirlemeli,
• Sağlığı etkileyen konular hakkında halka, politikacılara, profesyonellere ve karar vericilere kolayca anlaşılabilir şekilde bilgi vermeli
• Yerel toplumun şehirdeki sağlıkla ilgili konularda görüşlerini içermelidir.

Bir şehrin sağlık profiline ilişkin bir tarif yoktur. Her şehir kendi profilini yapısına uygun olarak kendi oluşturacaktır. Tüm profiller nüfusa ilişkin temel bilgiler ve hayati istatistikleri içermelidir.

İçeriğe alınması düşünebilecek diğer alanlar:

• Sağlık Durumu
• Yaşam Biçimleri
• Yaşam Koşulları
• Sosyo-ekonomik Koşullar
• Fiziksel Çevre
• Eşitsizlikler
• Fiziksel ve sosyal altyapı
• Halk sağlığı hizmetleri ve politikaları

Sağlıklı Şehir Göstergeleri sağlığın ve sağlığı etkileyen faktörlerin ölçütleridir. Bun