Prof. Dr. E. Didem Evci Kiraz

Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi

Hemşirelik Fakültesi Dekanı

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Herkes için Sağlık (HİS) çalışmaları kapsamında, 21. yüzyılda sağlık konusunda hiçbir ülkenin kendine yeter olamayacağını ve sağlığın geliştirilmesinde uluslararası dayanışmanın zorunlu olacağını beyan etmiştir. Tüm üye ülkeleri yaşam tarzı, çevre ve sağlık hizmetlerini bir bütün olarak ele almaya, HİS kavram ve prensipleri çerçevesinde politika geliştirmeye ve uygulamalar yapmaya davet etmiştir.

Uluslararası dayanışma; kişisel, gruplar halinde, kurumsal ve organizasyon olarak ortak bir ana fikir ve kavram etrafında birleşmeyi beraberinde getirmektedir. Böylece; bilgi ve tecrübe alışverişi kolaylaşmakta ve yüz yüze görüşme imkanı doğmaktadır. HİS hedefleri doğrultusunda oluşturulan, karar vericiler, uzmanlar, sağlık profesyonellerinin yer aldığı ağlar şu anda sürdürülen uluslararası işbirliğinin en iyi örnekleridir.

            DSÖ Avrupa Bölgesi’nde uygulanan başlıca ağlar şunlardır:       

• Sağlıklı Şehirler Ağları
• Sağlığı Geliştiren Okullar Ağı
• Bebek Dostu Hastaneler Ağı
• Sağlık Ağları Bölgeleri
• Ülke Düzeyinde Entegre Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar Müdahale programı (CINDI)

“Sağlıklı Ortamlar (Healthy Settings)” HİS’nin bir ürünüdür. 1986 yılında yayınlanan “Sağlığın Geliştirilmesi Ottowa Bildirgesi”nde bu kavramın altı çizilmiştir. Ardından gelen Sundsvall ve Jakarta Bildirgeleri de halk sağlığı açısından bu kavramın önemini vurgulamıştır. DSÖ Avrupa Bölge Komitesi’nin 2012 yılı toplantısında kabul edilen Sağlık 2020 belgesinde de “destekleyici ortamların oluşturulması”  dört öncelikli politik eylem alanlarından biri olarak kabul edilmiştir.

Tüm dünyada uygulanan sağlıklı ortamlar oluşturmaya yönelik programlara örnekler aşağıda sıralanmıştır:

Tablo 1: Sağlıklı Ortamlar ve Programlar

Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri (SKH) 2030 çerçevesinde Birleşmiş Milletler (BM) tarafından önerilen küresel belirleyiciler sosyal, ekonomik ve çevresel değerlere vurgu yapmıştır. SKH 2030 11. maddesinde kullanılan “şehirleri ve insan yerleşimlerinin kapsayıcı, güvenli, erişilebilir ve sürdürülebilir yapmak” ifadesi sağlığın geliştirilmesi çabalarının sağlıklı ortamlar zeminine oturtulması gerektiğinden yola çıkarak oluşturulmuştur.

SKH 2030 belgesi sağlıklı ortamlar açısından incelendiğinde aşağıdaki noktalar ön plana çıkmaktadır:

1-Açlığa son

2-Temiz su ve sıhhi koşullar

3-Sürdürülebilir şehir ve yaşam alanları

4-Sorumlu tüketim ve üretim

5-İklim eylemi

Ve belediye başkanları, yerel yönetimlerin SKH 2030’un başarıya ulaşmasında liderliği çok önemlidir.

Peki şimdi ne yapmalıyız?

Yukarıda yapılan açıklamalardan da anlaşılacağı üzere, sağlıklı ortamlar-healthy settings yaklaşımıyla olmasa da bugüne kadar yapılan çok sayıda plan, program ve projenin var olduğu görülmektedir. Önemli olan; sağlıklı ortamlar çalışmalarından bugüne kadar elde edilen deneyim-çıktı-sonuç-kazanımların gözden geçirilmesi ve yerelde tek sağlık anlayışıyla başlatılacak bir girişime öncülük edilmesidir.

Yeni bir girişim beraberinde soruları/sorunları getirir. Bu nedenle biz olayı belediye başkanları ve yerel yöneticiler için hızlı ve basit basamaklar haline getirelim:

1-Politika oluşturma aracı gerekli: Sağlık Etki Değerlendirmesi (Health Impact Assessment) kullanabilirsiniz.

• Biliyorum ve değerlendirme raporum hazır
• Bilmiyorum
  • Aşağıdaki kaynaklara bakınız:

http://www.who.int/hia/en/

http://ijphjournal.it/issue/view/387/showToc

www.skb.gov.tr

2-İşbirliği gerekli: Yerelde sağlıklı ortamlardan sorumlu olanlarla bir araya geliniz.

Yerelde sağlıklı ortamlardan sorumlu olanlar:

-Valiler

-Belediye Başkanları

-İl Özel İdareler

-İl Genel Meclisleri

-Muhtarlar

-Bakanlıkların yerel teşkilatları

-Üniversiteler

-Diğer kurum ve kuruluşlar

-STK’lar

-Vatandaşlardır.

Ve bu konuda kurulmuş, görevlendirilmiş kurul ve komisyonlar bulunmaktadır. Örneğin; İl Umumi Hıfzıssıhha Kurulu, İl Turizm Koordinasyon Kurulu, İl Uyuşturucu İle Mücadele Komisyonu vb.

3-İnsan kaynağı gerekli: Yukarıda sayılan tüm kurum ve kuruluşlara ait kalifiye ve yetkili insan gücü ile çalışınız.

4-Bütçe gerekli: Genel bütçeden ayrılan paylar içinde yerelde yürütülecek programlara ayrılan bütçeler mevcuttur. Bu bütçelerin toplamı şehir ekonomisini oluşturmaktadır. Şehir ekonomisini harekete geçiriniz.

Sağlıklı Ortamlar = Yerelde Halk Sağlığı Çalışanları +Yerel Kurul ve Komisyonlar + Şehir Ekonomisi

                                               (insan gücü)                  (mevzuat/yasal dayanak)             (bütçe)

            5-Şehrinizin sağlığını ölçünüz: Şehir Sağlığı Profili

            6-Şehrinizin sağlığını geliştiriniz: Şehir Sağlığı Gelişim Planı