Prof. Dr. Handan TÜRKOĞLU

İTÜ Mimarlık Fakültesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü Öğretim Üyesi

SKB Danışma Kurulu Üyesi

Yrd. Doç. Dr. Elif KISAR KORAMAZ

İstanbul Ticaret Üniversitesi, Mimarlık ve Tasarım Fakültesi İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Bölümü Öğretim Üyesi

Kent parklarının rekreasyonel, ekolojik ve sosyalleşme potansiyeli açısından yaşam kalitesi üzerinde çok önemli rolleri vardır. Kent parkları, kentsel yoğunluğu dengeler, kentsel alan ve çevresi ile yumuşak bir ilişki kurar, kentsel alanlara estetik değer katar, havanın temizlenmesine ve gürültünün azalmasına yardımcı olur. Kent parklarının sosyal ilişkilerin artmasında da önemli roller üstlendiği bilinmektedir. Tüm bu özellikleri kent parkları ile kentsel yaşam kalitesinin yükselmesine katkıda bulunur.

Bu makalede kent parklarının yaşam kalitesine etkisi bağlamında, kullanım, kullanıcılar, ve parklarda yapılan aktiviteler konuları ele alınmakta İstanbul’da Yaşam Kalitesinin Ölçülmesi araştırmasının sonuçlarına yer verilmektedir.

İstanbul’da Yaşam Kalitesinin Artırılmasında  Kent Parklarının Değerlendirilmesi

 Boş zamanların değerlendirilmesindeki memnuniyetin yaşam kalitesi üzerindeki olumlu etkisini konu alan pek çok araştırma gerçekleştirilmiştir (Hribrenik ve Mussap 2010, Jenkins ve Young, 2008, Chan et. al. 2012, Rodriguez et. al. 2008, Lloyd ve Auld, 2002, Wendel-Vos et al. 2004, Torjman 2004) Hem objektif hem de subjektif değişkenlerle ele alınan yaşam kalitesi araştırmalarında da benzer sonuçlar elde edilmiştir (Marans and Kweon, 2011; Turkoglu et al, 2011).

Bu araştırmalarda boş zaman aktiviteleri ile ilgili olarak davranış, algılama, memnuniyet, deneyim, motivasyon, aktivite türü, demografik özellikler, erişim, fiziksel kalite, yeterlilik, tasarım kalitesi, konuları öne çıkmakta özellikle  yaş, yaşam döngüsü, etnik yapı, gelir, sosyal statü gibi demografik özelliklerin memnuniyeti etkilediği bilinmektedir (Torkildsen, 2005, Jenkins and Young, 2008, Hribrenik and Mussap 2010)

İstanbul Yaşam Kalitesi Araştırması’nda (Türkoğlu et al 2006) kent parkları ve yaşam kalitesi ilişkisi kapsamında kullanıcı davranışı, algısı ve memnuniyeti ölçülmüştür. Bu makalede kent  parkları ve yaşam kalitesi ilişkisi ele alınmaktadır.

Çalışma alanı olarak belirlenen İstanbul’da kişi başına düşen rekreasyon alanı oldukça düşüktür. İstanbul genelinde toplam aktif rekreasyon alanı 3648 ha, kişi başına düşen aktif rekreasyon alanı miktarı ise 2,6 m²’dir (Tablo 1).

 Tablo 1: İstanbul’da Kişi Başına Düşen Aktif Yeşil Alan

Araştırmada belirlenen hedefler aşağıda belirtilmektedir:

• Kent parklarının konumu kullanımı etkiliyor mu?
• Yaş, Cinsiyet, Yaşam döngüsündeki konum, gibi özellikler park kullanımını etkiliyor mu?
• Kent parklarında ne tür aktiviteler yapılmaktadır?

Araştırmada kullanılan veriler hane halkları ile gerçekleştirilen anketlerle toplanmıştır. Anket yapılan haneler sistematik katmanlı örneklem yoluyla saptanmıştır (Turkoglu et al. 2006, 2011). Toplam 423 nokta seçilmiş bu noktalarda sistematik seçilen 6 hane ile görüşme yapılmış toplam 2,538 hane ile görüşülmüş ve % 64 cevaplama oranı ile toplam 1,635 yüzyüze görüşme gerçekleştirilmiştir. Şekil 1’de anket yapılan noktaların dağılımı görülmektedir.

Şekil 1: Anket Noktalarının Dağılımı

Anket formu kent parklarına ilişkin olarak aşağıda belirtilen konuları içermektedir:

• Kullanım: Geçtiğimiz bir yılda herhangi bir parkını ziyaret ettiniz mi?
• Aktivite: Bu parkta hangi aktiviteleri yaptınız?
• Kullanıcı profili: Kişisel özellikler park kullanımını etkiliyor mu?
• Kent parkına mesafe: Kent parkı kullanıcılarının mekânsal dağılımı nasıldır?

 Kent Parkı Kullanımı:

Görüşmecilerin %59 u son bir yılda kant parklarını kullanmadıklarını bildirmişlerdir. Bu oldukça düşük bir düzeydir. Araştırma genelinde görüşmeciler bu kapsamda dört gruba ayrılmıştır: Kullanmayanlar, seyrek kullananlar, orta düzeyde kullananlar, sık kullananlar. Ortalama kent parkı kullanımı hesaplanan park kullanım indeksine göre 2.7 olarak saptanmıştır. Kullanıcıların göreceli olarak çoğu erkek, 45 yaş altı, bekar ya da çocuksuz kullanıcılar olduğu söylenebilir (Tablo 2)(Şekil 2) (Şekil 3) (Şekil 4) .

Tablo 2: İstanbul’da Kent Park Kullanımı (%)

Şekil  2: Kent Parkı Kullanımı

Şekil 3: Yaşa Göre Park Kullanımı

Şekil 4: Yaşam Döngüsündeki Konuma Göre Park Kullanımı

Kent Parkına Mesafe:

Kullanıcıların en yakın kent parkına uzaklığının park kullanımda önemli bir etken olduğu görülmektedir. Kent parkına yakın oturmanın kullanımı arttığı görülmektedir. Buna gore yürüyüş mesafesinde (500m) kent parkı bulunanlarda kullanımın artığı saptanmıştır.

>500m parka gitmiyor

>500mpark kullanıcısı

<500m parka gitmiyor

<500mpark kullanıcısı

Kent Parkında Yapılan Aktiviteler:

Kullanıcılara kent parkında en çok yaptığınız aktivitelerin neler olduğu sorulmuş, alınan cevaplara gore oturma, çevreyi seyretme (%29.7), dolaşma (%19), piknik yapma (%15), yeme içme (%12), çocuk gezdirme (%7,6) and hava alma (%5,2). Az sayıda diğer aktivite arasında kitap okuma, sohbet etme, spor yapma, bisiklete binme gibi aktiviteler yer almaktadır (Tablo 3). Bu aktivitelerin büyük oranda kişisel aktiviteler olduğu görülmektedir.

Tablo 3: Kent Parklarında Yapılan Aktiviteler

En fazla Tercih Edilen Kent Parkı

Kent parkını ziyarat eden görüşmecilere hangi kent parkını kullandıkları sorulmuştur. Tarihi parklar ve korular, sahil parkları ve diğer kent parkları olarak üç kategoriye ayrılan kent parkları arasından seçim yapmaları istenmiştir. Sonuçlar Tablo 4 de verilmektedir. En fazla tercih edilen kent parkları tarihi parklar ve korular (%62) ve sahil parkları (%36) dır (Tablo 4).

En fazla tercih edilen tarihi parklar ve korular Gulhane Parkı ve Çamlıca Tepesidir. Sahil parkları arasında en fazla tercih edilenler  Haliç Parkları (%10) ve Fenerbahce Parkıdır (%8), tercih edilen diğer sahil parkları (%18)  Marmara ve Boğaz’da yer alan parklardır. Sahil parkları kullanıcılarının %64 ü Avrupa yakasında %36 sı Anadolu yakasında oturmaktadır.

Tablo 4: Kategorilere Göre Kent Parkı Kullanımı (%)

Sonuç:

Kentsel yaşam kalitesinin yükseltilmesinde hayati önemi olan park kullanımının İstanbul için oldukça düşük bir oranda olması kentsel politikalar açısından önem taşımaktadır. Kent parklarının daha çok yakın oturanlar tarafından kullanılması da İstanbul halkının parkları etkin kullanmadığını göstermektedir. İstanbul halkının kent parkı kullanımını artıracak, parklarda sosyal aktiviteleri artıracak, özellikle kadınları bu parklara çekecek ve sahil parklarının kullanımını artıracak, İstanbul’luyu su le buluştururacak çabaların önemi olacaktır. Bu çabaların kültürel yaşam ile ilgili olduğu kadar erişilebilirlikle de ilgili olduğu unutulmamalıdır.

Kaynaklar

Chan, N., Xiao, H., Chau, C.Y. & Ma, H.T. (2012). The Meaning of Leisure for Residents in Hong Kong, Journal of Hospitality Marketing & Management, 21(3), 311-329.

Hribrenik, J. & Mussap, A. (2010). Research note: Leisure satisfaction and subjective wellbeing. Annals of Leisure Research, 13(4),701-708.

Jenkins, J.M. & Young, T. (2008). Urban Development and the Leisure Dilemma: A case study of leisure and recreation in urban residential estates in the Lower Hunter, New South Wales. Annals of Leisure Research, 11(1-2), 77-100.

Lloyd, K. M., & Auld, C. J. (2002). The role of leisure in determining quality of life: Issues of content and measurement. Social Indicators Research, 57(1), 43-71.

Marans, R. W. & Kweon, B., (2011). The Quality of Life in Metro Detroit at the Beginning of the Millennium. In Marans R. W. and Stimson, R. (eds.). Investigating Quality of Urban Life. New York: Springer.

Rodriguez, A., Latkova, P. & Sun, Y. (2008). The relationship between leisure and life satisfaction: application of activity and need theory,

Torkildsen, G. (2005). Leisure and Recreation Management. London : Routledge.

Torjman, S. (2004). Culture and recreation: links to well-being: Caledon Institute of Social Policy.

Turkoglu, H.D, Bölen, F., Baran, P. K., & Terzi, F. (2011). Measuring quality of urban life in Istanbul. In R. W.

Marans & R. J. Stimson (Eds.), Investigating Quality of Urban Life: Theory, Methods, and Empirical Research Series (Vol. 44, pp. 209-232): Springer.

Turkoglu, H.D., Bölen F., Baran P. K. and Marans, R.W. (2006) Measuring Urban  Quality of Life, Istanbul Metropolitan Planning and Design Center, Housing and Quality of Life Group, Volume II,  Istanbul.

Wendel-Vos, G., Schuit, A., Tijhuis, M., & Kromhout, D. (2004). Leisure time physical activity and health-related quality of life: cross-sectional and longitudinal associations. Quality of Life Research, 13(3), 667-677.