Dr. Ethem TORUNOĞLU

Çankaya Belediyesi  Dış İlişkiler Müdürü/Sağlıklı Kent Proje Koordinatörü

Hande AYDIN GÖYMEN

Uzman, Çankaya Belediyesi Dış İlişkiler Müdürlüğü Sağlıklı Kent Proje Koordinatör Yrd.

Dr. Nilay OĞULTÜRK

Sosyal Hizmet Uzmanı, Çankaya Belediyesi Sosyal Yardım İşleri Müdürü/Çankaya Sağlıklı Kent Proje Ofisi

Herkes İçin Sağlık, Sağlıkta Eşitlik ve Yaşanabilir Sağlıklı Çevreler…

Bir Yerel Yönetim Deneyimi: Çankaya Sağlıklı Kent Projesi

Tarihsel Arka Plan

Sağlıklı bir kent için, çevre ve doğal varlıkların korunması, kentsel ortamın sağlıklı ve yaşanabilir bir şekilde planlanması artık günümüz dünyasında kabul gören evrensel bir değer olmakla birlikte yaşadıklarımız ve yüz yüze kaldığımız yaşam ortamları durumun teoride öngörüldüğünden farklı olduğunu ortaya koymaktadır. “Koruma” kavramının geçmişi çok eski devirlere dayanmakla birlikte, çağdaş korumanın kuramsal temelleri 20. yüzyılda atılmış, İkinci Dünya Savaşı sonrasındaki dönemde Avrupa’da kentsel koruma çabaları ve halk sağlığı ile ilgili projeler hız kazanmıştır.

7 Nisan 1948 tarihinde, Birleşmiş Milletler bünyesinde süren çalışmalar belirli bir olgunluğa eriştiğinde, o dönem Yugoslavya adına süreçte yer alan halk sağlığı bilim dalının önemli isimlerinden Prof. Dr. Andrija Stampar başkanlığındaki komisyon Dünya Sağlık Örgütü’nün kuruluşunu gerçekleştirmiştir.

Kentsel koruma, sağlıklı yaşam ortamları kavramlarının yanına 1978 yılında “Alma Ata Bildirisi” ile yeni bir bakış açısı daha eklenmiştir. Halkların Temel Sağlık Bildirgesi olarak da bilinen bu belge, sağlık hakkını ulusların temel insan hakkı olarak benimsemesi gereği üzerine şekillenmiştir. Buradan hareketle,  kent sağlığı ve halk sağlığı alanındaki çabalar ve arayışlar Atina Konferansı’ndan Almaata Bildirgesi’ne kadar geçen süreçte yaşam ortamlarının, kentlerin ve kırsal yerleşim bölgelerinin yaşam kalitesini artırmaya dönük arayış ve politikalar güçlenerek sürmüştür yorumunu yapabiliriz.

Sonuç olarak, DSÖ sağlıklı kent olgusu ile ilgili proje ve programları temel çalışma alanları içerisine alarak, kendi bünyesinde merkezler ve ağlar oluşturmuştur. DSÖ Avrupa Sağlıklı Kentler Ağı tarafından düzenlenen konferanslar ve bu alanda yapılan proje ve çalışmalar, üye kentlerin kentleşme ve sağlık sorunlarının çözümünde yol gösterici bir işleve sahip olmuştur. Sağlıklı Kentler Belfast Deklarasyonu (2003), Sağlıklı Kent Hareketi’nin 15. Yılında, “yerel eylemin gücü” başlığı ile sağlık alanında ve sürdürülebilir kalkınmada “kent liderliğinin” ve katılımın önemi üzerinde yoğunlaşmıştır. 2014 yılında düzenlenen ve sağlıklı kentler hareketinin 25. Yılına tekabül eden DSÖ Sağlıklı Kentler Atina Konferansı ve bu konferansın sonrasında yayınlanan Atina Bildirgesi’nde ise “herkes için sağlık ve sağlıkta eşitlik” kavramlarının politik bir strateji olarak benimsenmesi üzerinde durulmuştur.

Bu noktada, bir başka milat ya da dönemeç 1972 Stockholm “Çevre ve İnsan” Konferansı olmuştur. Birleşmiş Milletler tarafından düzenlenen ilk uluslararası çevre konferansı olan Stockholm Konferansı, çevre sorunlarının nedenleri üzerine yoğunlaşan, çevre hakkı ve sürdürülebilir kalkınmanın nüveleri üzerine kafa yoran bir yaklaşımı ortaya koymuştur.

Çevre sorunlarının küresel bir nitelik taşıması, çevre koruma politikalarının ve sorunun çözümüne yönelik arayışların da küresel olması gerçeğini ortaya çıkarmıştır. Böylece, çevre olgusu yerel olmaktan çıkarak, giderek ulusal ve uluslararası politikaların konusu olmaya başlamıştır.

 Çankaya Belediyesi Sağlıklı Kent Projesi ile İlgili Tarihsel Süreç

 Çankaya Belediyesi, Sağlıklı Kentler Projesi ile ilgili çalışmalara ilk olarak 1994 yılında, dönemin Belediye Başkanı Doğan Taşdelen’in, Birleşmiş Milletler Dünya Sağlık Örgütü Ankara Ofisi ile kurduğu ikili ilişkilerle başlamıştır.

Bu projeye dahil olmanın temelinde “Herkes İçin Sağlık” ilkelerinin benimsenmesi ve bu ilkelerin Çankaya Belediyesi içerisinde uygulanması vardır.

09.09.1994 yılındaki Belediye Meclis Kararı ile Çankaya Belediyesi’nin Sağlıklı Kentler Projesi’ne katılım süreci yasallaşmıştır.

Bu sürecin başlamasından itibaren, Çankaya Belediyesi sağlık, çevre,eğitim, kültür ve spor gibi çeşitli başlıklar altında projeler üretmiş ve hayata geçirmiştir. Ancak, Türkiye genelinde yaşanan ekonomik sıkıntılardan Çankaya Belediyesi de etkilenmiş ve zaman zaman yapılması düşünülen projeler ertelenmek durumunda kalmıştır.

Çankaya Belediyesi, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Avrupa Bölge Ofisi’nin eşgüdümünde süren “Sağlıklı Kentler Projesi”ne 2004 yılında Türkiye’den üye olmuş öncü belediyelerden biridir. Çankaya Sağlıklı Kent Projesi kapsamında, DSÖ’ nün belirlediği politika, ilke ve programlar, Belediyemizde “sosyal belediyecilik” uygulamaları olarak hayata geçirilmektedir.

Sağlıklı Kentler Projesi, bugün Avrupa’da 30 ülkede 1400’den fazla kentin üye olduğu bir platform haline gelmiştir. Projenin uluslararası ilişkiler açısından taşıdığı önem ve öncelik yanında, Çankaya’nın sağlıklı ve yaşanabilir bir kent olma sürecinde, kente dair sorunların (planlama, imar, yeşil alan, sağlık, yoksulluk, eşitsizlik vb.) belirlenen ilkeler ve planlama kararları dâhilinde halkın katılımı ile çözüme kavuşturulması da ayrı bir önem taşımaktadır.

Belediyemiz kent sağlığı ve halk sağlığı alanında, çevre koruma alanındaki faaliyetlerinde, başta belediyeler olmak üzere değişik kurumlarla bilgi ve deneyim paylaşımını anlamlı ve önemli bulmaktadır. Çankaya Belediyesi’nin 2004 yılında “Türkiye Sağlıklı Kentler Birliği”nin (SKB) kurucu üyeleri arasında yer alması da bu politikanın bir yansımasıdır. Ayrıca, Belediyemizin yürüttüğü projelerde, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşları ile oluşturulan işbirliği, dayanışma ve katılımcı anlayış öncelikli çalışma aksıdır. Bu arada, Belediyemiz, Sağlıklı Kentler Birliği’nin üye belediyeler arasında düzenlediği “Kent ve Sağlık” alanındaki en iyi proje ve uygulamalar alanındaki yarışmalarda da dereceler kazanmıştır. SKB tarafından, Belediyemiz çalışmaları değişik zamanlarda ödüllere layık görülmüştür. 2006 yılında “Çengel Cafe Projesi”, 2012 yılında “Ahşap Oyuncak Atölyesi/ ÇAÇOY Projesi”, 2015 yılında “Biyolojik Gölet Projesi” ve 2016 yılında “Sokak Toplayıcılarının Sisteme Entegre Edilmesi Projesi” Türkiye Sağlıklı Kentler Birliği ödülleri ile taçlanmıştır.

Belediyemiz Dış İlişkiler Müdürlüğü’nce sekretaryası yürütülen projede, 2002 tarihinden beri üyelikle ilgili görev ve sorumluluklar eksiksiz yerine getirilmiştir. Belediyemizin, 6. Faz’a üye olabilmesi için ilk olarak 25.11.2014 tarihinde Belediye Başkanımız Sn. Alper Taşdelen “Niyet Mektubunu” kaleme alarak, ana hatlarıyla şu konulara değinmiştir;

“Çankaya Belediyesi, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Avrupa Bölge Ofisi’nin eşgüdümünde süren “Sağlıklı Kentler Projesine” 2002 yılında Türkiye’den üye olmuş öncü belediyelerden biridir. Çankaya Sağlıklı Kent Projesi kapsamında, DSÖ’ nün belirlediği politika, ilke ve programlar, Belediyemizde “sosyal belediyecilik” uygulamaları olarak, “yeni nesil belediyecilik” programının bir parçası olarak hayata geçirilmektedir.

Belediyemiz, sağlık ve sosyal hizmet politikalarının geliştirilip yaygınlaştırılmasını, böylece insanların daha sağlıklı, güvenilir ve mutlu bir çevrede yaşamalarını hedeflemektedir.

Çankaya Belediyesi, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Avrupa Sağlıklı Kentler Ağına üye bir belediye olarak, kentsel hizmetlerde “herkes için sağlık” temel politikasını benimsemiştir. Bu noktada, Belediyemiz değişik kurumlarla, yerel yönetimler ortamında bilgi ve deneyim paylaşımını anlamlı ve önemli bulmaktadır. Çankaya Belediyesi’nin “Türkiye Sağlıklı Kentler Birliğinin” kurucu üyeleri arasında yer alması da bu politikanın bir yansımasıdır. Ayrıca, Belediyemizin yürüttüğü projelerde, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşları ile oluşturulan işbirliği, dayanışma ve katılımcı anlayış öncelikli çalışma aksıdır.

Çankaya Belediyesi, DSÖ’nün “Sağlıklı Şehirler Projesine” yeni dönemde de etkin bir şekilde katılmayı, bu bağlamda 6.Faz olarak adlandırılan bu dönemin, belirlenecek olan temel politikalarını, program ve projelerini takip etmeyi, DSÖ ortamında diğer kentlerle işbirliği ve dayanışmayı geliştirmeyi taahhüt eder.      

Buradan hareketle, Belediyemizce, yerel ölçekte sağlıklı yaşam, dayanışmacı sosyal çevre ve kent ortamında sağlıklı çevre koşullarının oluşturulması ana temalarında çalışmaların ele alınması hedeflenecektir.

Bu kapsamda, Çankaya Belediyesi, bir önceki dönemde de olduğu gibi, 6. Faz (2014-2018) süresince de, DSÖ Sağlıklı Kentler Ağı’na üyeliğin koşullarını yerine getirmeye hazır olduğunu belirtmek ister.

Çankaya Belediyesi Sağlıklı Kent Proje Ofisi’nin kurumsal yapısın güçlendirilmesi, Proje Koordinatörü’nün görev ve yetkilerinin bu kapsamda, (daha önceki döneme benzer şekilde) tanımlanması, DSÖ’ nün belirlediği yıllık üyelik aidatlarının ödenmesi ve DSÖ’ nün yıllık zirve toplantılarına, çalışma grubu toplantılarına ve atölye çalışmalarına etkin katılım sağlanması, tarafımızca öncelikle ve önemle ele alınacak hususlardır.”

Çankaya’da Sağlıklı Bir Dönüşüm ve Değişim…

Çankaya Belediyesi, DSÖ’ nün belirlediği politika, ilke ve yaklaşımları, “yeni nesil belediyecilik” programının bir parçası olarak hayata geçirmektedir.

Belediyemiz, sağlık ve sosyal hizmet politikalarının geliştirilip yaygınlaştırılmasını, böylece insanların daha sağlıklı, güvenilir ve mutlu bir çevrede yaşamalarını hedeflemektedir.

Çankaya Sağlıklı Kent Proje Ofisinin temel görev ve sorumluluk alanı, Çankaya Kent Sağlık Gelişim Planı’nın hayata geçirilmesi yönünde temel ilke ve önceliklerin ilgili Belediye birimlerince uygulamasını sağlamaktır. Çankaya Kent Sağlık Gelişim Planı, Dünya Sağlık Örgütünün temel aldığı Çankaya Kent Profili ve Sağlıklı Kentler Göstergeleri çerçevesinde değerlendirilerek öncelikli konuların ve sorunların belirlenmesi için hazırlanmış bir kılavuz plandır. Bu plan, bir anlamda hizmet ve proje öncelikleri ortaya koymaktadır. Belediyemizin çaba ve çalışmaları son tahlilde, “kentin sağlığını ölçme” yönündeki arayışlar olarak görülebilir.

Bu noktada; başta, Sosyal Yardım İşleri Müdürlüğü, Kadın ve Aile Hizmetleri Müdürlüğü, Park ve Bahçeler Müdürlüğü, İmar ve Şehircilik Müdürlüğü ve Çevre Müdürlüğü olmak üzere ilgili birimlerle eşgüdüm içinde yapılan faaliyetlerin “Kent Sağlık Gelişim Planı“ hedefleri ile uyumunun sağlanması amaçlanmaktadır.

Yeni Nesil Belediyecilik ve Herkes İçin Sağlık

Çankaya Belediyesi “Yeni Nesil Belediyecilik” olarak adlandırılan bir programı temel alan proje ve çalışmaları hayata geçirmektedir. Bu programın temel aksı;

Kamu ve toplum yararını ve çıkarını ilke olarak benimsemek,

Kamu kaynaklarını etkin ve etkili kullanmak,

Çağdaş teknolojiden faydalanmak,

Şeffaflık, hesap verilebilirlik ve katılımcılık temeline dayanan yerel yönetim olarak tarif edilebilir.

Çankaya Belediyesi, proje ve çalışmalarıyla kenti insan, canlı ve doğa merkezli bir dönüşüme tabi tutmak ve “Tek Çankaya” yaratarak her bölgeye, her insana eşit hizmet götürmeyi hedeflemektedir.

Bu bağlamda, “DSÖ Sağlık Hedef 2020” temel politika belgesinin de bir gereği olarak, Çankaya Sağlıklı Kent Projesi’nin genel yaklaşımları doğrultusunda, çabalar ve çalışmalar sürmektedir. Bu çalışmalar genel olarak sorunun tarafları ile bir araya gelmeyi, Belediyemizin ilgili proje/uygulama birimi ile birlikte ve eşgüdüm içinde sürece dair ortak akıl ve proje geliştirme eksenli çalışmaları kapsamaktadır.

Belediyemizin sağlık alanında proje ve uygulamaları ile sosyal hizmetler alanındaki proje ve uygulamaları, bir bütünlük içinde ele alınmaktadır. Tüm bu çalışmaların ana aksını oluşturan yaklaşım, “herkes için sağlık ve sağlıkta eşitlik” anlayışıdır. Bu anlayış, uygulamada “Çankaya Halk Sağlığı Merkezi’nin kurulmasını da beraberinde getirmiştir. 2015 yılında hizmete giren, “Çankaya Halk Sağlığı Merkezi” öncelikle, dezavantajlı gruplara ve toplumun alt gelir grubundaki kişilere “birinci basamak sağlık hizmeti vermeyi” amaçlamıştır.  Çankaya Halk Sağlığı Merkezi, mültecilere, yoksullara, sağlık sigortası yoksunluğu çeken alt gelir grubundan vatandaşlara temel sağlık hizmetleri alanında danışmanlık vermeye ve sağlık hizmeti sunmaya çalışmaktadır. Ayrıca, bu merkez bünyesinde faaliyet gösteren Gönüllü Test ve Danışmanlık Birimi, toplumun farklı bir kesimine, seks işçilerine,  LGBT bireylere de sağlık hizmeti vermeyi amaçlamıştır. Yine Çankaya Halk Sağlığı Merkezi ile birlikte, Ankara’nın yoksul kesimleri diş sağlığı ve bakımı ile ilgili hizmetleri parasız bir şekilde alabilme imkânına erişmiştir. Sonuç olarak, DSÖ’nün temel politikalarından birini uygulamaya alan Çankaya Belediyesi, “Çankaya Halk Sağlığı Merkezi” ile birlikte “sağlıkta eşitlik” politikasını hayata geçirme olanağını bulmuştur.

Bu noktada, üzerinde durulması gereken bir diğer önemli alan, toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasına yönelik çalışmalardır. Belediyemiz, uluslararası ölçütlerin gereği bir olarak; Gündüz Bakımevi, Kadın Danışma Merkezi ve Sığınma Evi gibi sosyal hizmetlerin sunulması, kadın istihdamında ve yönetimde eşit temsilinin sağlanması ve cinsiyete duyarlı bütçeleme gibi başlıkların tamamını karşılamıştır. “Eşitlik Eylem Planını” katılımcı bir sürecin sonunda hazırlayan Belediyemiz, Kadın ve Aile Hizmetleri Müdürlüğü’nün kurulması ile birlikte bu alanda çalışmalara ağırlık verecektir.

Bu çerçevede, Sosyal Yardım İşleri Müdürlüğü’nün Evde Bakım Hizmetleri, Çocuk Psikolojik Danışma, Anne-Baba ve Çocuk Sağlığı ve Eğitimi, Hoş Geldin Bebek, Çankaya’nın Filizleri uygulamaları ile Çankaya Halk Sağlığı Merkezi’nde vatandaşlarımıza sunduğu hizmetler Çankaya Sağlıklı Kentler projesini doğrudan destekleyen hizmetlerdir. Ayrıca, Sosyal Yardım İşleri Müdürlüğü’ne ait olan Çengel Cafe, ÇAÇOY ve Çengel Atölye projeleri sosyal rehabilitasyon alanında Belediyemizin dikkat çektiği ve alanında Sağlıklı Kentler Birliği tarafından ödüllendirilmiş projeleridir.

Bunların yanı sıra, Çankaya Sağlıklı Kentler Projesi kapsamında, Fen İşleri Müdürlüğü, İmar ve Şehircilik Müdürlüğü, Veteriner İşleri Müdürlüğü ile Park ve Bahçeler Müdürlüğü sorumlulukları çerçevesinde projeler hayata geçirmektedir.

Dünya Sağlık Örgütü’nün “Sağlık 2020” temel politika belgesinde işaret ettiği hususlar, yani herkes için sağlık, sağlık ve sosyal hizmet politikalarında eşitlik ve yaşam boyu sağlık yaklaşımı Belediyemiz proje ve uygulamalarının ana aksını oluşturmaktadır. Örneğin, Hoş Geldin Bebek Uygulaması, bir bebeğin annenin hamilelik döneminden başlayarak, çocukluk, gençlik ve ileri yaş dönemlerinde, yani yaşam boyu sağlıklı kent ortamında yaşamını sürdürmesinin sosyal ve ekonomik temellerin atılması açısından değerlidir. Evde Bakım Hizmeti, sosyal belediyecilik uygulaması olarak, herkes için sağlık ve sağlıkta eşitlik politikasının yaşlılarımıza ve ihtiyaç sahibi engelli yurttaşlarımıza yönelik bir yönüdür.  Ayrıca, çevre koruma ve sağlıklı kent planlaması açısından gündeme gelen çalışmalarımız ve uygulamalarımız ise küresel çevre sorunlarının çözümüne ışık tutabilecek örnekler olarak görülebilir. Yağmur Hasadı Projesi, Ekolojik Mahalle Projesi, Doğa Temelli Yaklaşımlar Projesi, Avrupa Bisiklet Meydan Okuması, Bitkisel Atık Yağların Toplanması ya da Biyolojik Gölet Projelerimiz iklim, çevre ve enerji politikaları açısından “sağlıklı çevre eşittir sağlıklı kent…” olarak özetlenebilecek bir stratejinin ürünüdür.

Çankaya Sağlıklı Kent Projesi, sağlıklı ve mutlu kentler için bir ön koşul olan, sağlık ve sosyal hizmet politikalarının geliştirilip yaygınlaştırılmasını, böylece insanların daha sağlıklı, güvenilir ve mutlu bir çevrede yaşamalarını hedeflemektedir.