Arş. Gör. Dr. Sercan ÖZTÜRK

Adnan Menderes Üniversitesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, AYDIN

Arş Gör Dr Çiğdem YILMAZ AYDIN

Adnan Menderes Üniversitesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, AYDIN

Şehir sağlığı profili dediğimizde şehrin içinde yaşayan insanların sağlık durumlarının ve bu durumları etkileyen faktörlerin niteliksel ve niceliksel olarak açıklanması ifade edilmektedir (1).  Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Sağlıklı Şehirler ağı, profillere ilişkin önerilerde kullanılan bir dizi sağlıklı şehirler göstergesi geliştirmiştir. Başlangıçta şehrin sağlığı ve sağlıkla ilgili durumların tanımlanması için 53 adet gösterge belirlemiş daha sonra bu sayı 32’ye indirilmiştir (2). Bu göstergeler sağlıklı bir şehirde olması gereken niteliklerin standardizasyonunu sağlamada belediyelere yol gösterici olmaktadır. Sağlıklı bir şehirde olması gereken niteliklerden bahsedecek olursak;

Yüksek kalitede temiz ve güvenli bir fiziki çevre

Sürdürülebilir bir eko sistem

Güçlü, destekleyici ve istismarcı olmayan bir toplum

Hayatlarını etkileyecek kararlara katılımcı ve bu kararları kontrol edebilen bir toplum

Şehirdeki tüm insanların temel ihtiyaçlarının karşılanması (gıda, su, barınma, gelir, güvenlik ve iş)

Farklı deneyim ve kaynaklara erişim ile farklı ilişkilere, etkileşimlere ve haberleşmeye ulaşım imkanı

Çok yönlü, canlı ve yenilikçi bir şehir ekonomisi

Şehir sakinlerinin kültürel ve biyolojik mirası ile bağların arttırılması

Bahsi geçen karakteristikler ile uyumlu ve bu karakteristikleri güçlendirecek bir yaklaşım

Herkesin kullanabileceği optimum seviyede kamu sağlığı ve tıbbi hizmetler

Yüksek bir sağlık statüsü (yüksek seviyede pozitif sağlık ve düşük seviyede hastalık)

Bu niteliklerin ölçülebilir, izlenebilir ve geliştirilebilir olması için DSÖ tarafından belirlenen Sağlıklı Şehir Göstergeleri şehirlerin sağlığına kapsamlı bir bakış açısı sağlar. Sağlığı etkileyen faktörlerin ölçütleri olan göstergeler doğrultusunda şehrin sağlığı hakkında analiz yapılması sağlanmış olur. Bu analizler ile öncelikle şehrin sağlık sorunları tanımlanmış olur. Sağlığın yerel düzeyde korunması ve geliştirilmesi için önceliklerin belirlenmesi sağlanır, çözümler üretmek için genelde ve yerelde ortak çalışmayı mümkün kılar. Ayrıca şehir için planlanacak strateji ve müdahale programlarının hazırlanmasında yol gösterici olur. Şehirde yaşayanların sağlığı ile ilgili olarak doğru, güncel, tarafsız ve bağımsız bilgi sağlanarak, bu bilgilerin sağlık üzerindeki etkilerinin analiz edilmesi sağlanır. Ayrıca gelişmenin izlenmesine ilişkin hedefler belirlenir.

Şehir sağlık profillerinin varlığı sağlığın yerel düzeyde geliştirilmesi için gösterilen çabaların kanıtlanmasını ve güvenilir olmasını sağlar. Verilerden sonuç çıkarabilmek ve sonuçların zaman içindeki değişimlerini izleyebilmek için ölçülebilir veriler üzerinden konuşmak gerekmektedir. Profilde kullanılan göstergelerin ölçülebilir veriler olması farklı şehir ve konumlarda tekrarlanabilir olmasını getirmekte, bu da karşılaştırma imkanı sağlamaktadır. Göstergeler, bir şehri hem benzer özellikteki diğer şehirler ile hem de zaman içinde kendi durumu ile kıyaslamayı mümkün kılmaktadır (1).

Şehir sağlık profilinin içeriğinde olması gerekenler sıralanırsa (1);

Şehirle ilgili sağlık bilgilerini özetlemeli

Şehirdeki sağlık sorunlarını tanımlamalı

Şehirdeki sağlığı etkileyen faktörleri tanımlamalı

Sağlığın geliştirilmesi için önerilen faaliyet alanlarını tanımlamalı

Şehirde sağlıkla ilgili değişiklikler yapılması için uyarıcı olarak davranmalı

Sağlıkla ilgili olarak elde edilecek hedefler belirlemeli

Sektörler arası faaliyet için bir uyarıcı görevi yapmalı

Sağlık göstergeleri hakkında yeni veri ihtiyaçlarını tanımlamalı

Sağlığı etkileyen konular hakkında halka, politikacılara, profesyonellere ve karar vericiler kolayca anlaşılabilir bir şekilde bilgi vermeli

Sağlığı ve sağlık belirleyicilerini görünür hale getirmeli

Yerel topluluğun şehirdeki sağlık konularına ilişkin görüşlerini kaydetmelidir

Şehir sağlık profili bir kereye mahsus olarak hazırlanan bir belge değildir. Gelişimlerin değerlendirilebilmesi ve güncel durumun tekrardan ortaya konabilmesi için düzenli aralıklarla tekrar hazırlanması gerekmektedir. Bu sıklık imkanların fazla olduğu büyük şehirlerde yıllık profil hazırlanması ile daha sınırlı imkanların olduğu küçük şehirlerde iki yılda bir hazırlanma şeklindedir. Hazırlanacak ilk profilin içeriğinin geniş ve kapsamlı olması daha uygun olacaktır. Ardından hazırlanacak profillerde gelişim planında yer alan verilerin ve gelişimlerin izlenmesi daha kolay ve anlamlı olacaktır. Böylece ilgili konulara yönelmenin sağlanması, farkındalığın artması ve daha derinlemesine incelemelerin yapılması mümkün olacaktır. Ayrıca şehirlerin bazı özelliklerindeki değişimler daha uzun zaman alacaktır. Bunlar için gereğinden sık araştırmalar yapılıp kaynaklar israf edilmeyecek ve belki de kaydedilen küçük ilerlemelerin paydaşların ve halkın cesaretini kırmaması sağlanacaktır.

Profilin kendisi, daha önce elde edilen verilerin ve gelecekteki faaliyetlere yönelik önerilerin incelemelerini kapsayan bir döngünün parçası olacaktır. Yerini bir sonraki baskıya bırakıncaya dek halk ve karar vericiler arasında iletişim aracı olarak düzenli biçimde kullanılmalıdır. Beklenti; yıllar sonra şehrin sağlık profilinin halk sağlığı politikası ve faaliyetinin etkili bir parçası haline gelmesi yolundadır. Tüm bu yönler başarılı bir şekilde birleştirilebilirse, bir şehrin sağlık profili sağlık stratejisinin değerli ve güçlü bir aracı haline gelebilir.

Şehir sağlık profilleri; hem sağlık profesyonellerine, hem şehir idarecilerine hem de halka uygun olarak hazırlanmalıdır. Bu nedenle profilin belki halka yönelik özet; sağlık profesyonellerine yönelik detaylı bilgilendirmeler, hesaplamalar ve kaynakları da içeren; şehir idarecileri için veri analizlerinin ve yorumlarının detaylandırıldığı gibi birkaç versiyonunun hazırlanması gerekebilir.

Şehir Sağlık Profilinin Hazırlanması

Şehir sağlık profilinin oluşturulması hem Dünya Sağlık Örgütü Sağlıklı Şehirler ağına hem de Türkiye Sağlıklı Kentler Birliği’ne üyelik için öngörülen bir şarttır. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Sağlıklı Şehirler projesi kapsamında bütün DSÖ Sağlıklı Şehirleri 1995 yılı sonu itibariyle profillerini hazırlamayı kabul etmişlerdir (1). Profilin hazırlanması aşamasında bu taahhüt dışında bu konuda gönüllü ve kararlı idarecilerin varlığı gerekmektedir. Şehrin sağlık profili hakkında bilgisi olan idareciler kendi şehirlerinin durumunun tespiti ve hazırlanacak olan stratejik planlara yol göstermesi için bu profillerin hazırlanmasını isterler. Şehrin mevcut durumunun, öncelikli sorunlarının belirlenmesi yapılacak projelerin planlanmasında yol gösterici olacaktır.

Profilin hazırlamasına karar verildikten sonra düzenlemeleri yapmak üzere koordinatör ve ekip belirlenir. Şehir sağlık profilini oluşturma süreci çok kuvvetli sektörler arası iş birliği gerektirmektedir. Profil yalnızca şehir idarecilerinin sorumluluğunda değildir. Oluşturulan işbirliği profil hazırlama, stratejik planların oluşturulması, uygulanması ve ilerleyen zaman içinde denetim sürecinde de devam ettirilmelidir. Paydaşların şehir sağlığı hakkındaki farkındalığı şehir sağlığının desteklenmesini sağlayacaktır. Mümkünse paydaşlarla bir araya gelinerek profil içeriği belirlenir ve paydaşların konudaki destekleri alınır. Mümkün olan hallerde sağlık hizmetleri, çevre sağlığı, yapılaşma, sosyal hizmetler ve milli eğitim gibi kurumların ve sivil toplum örgütlerinin katılımı sağlanmalıdır. Bununla birlikte, tüm paydaşların katılım süreçleri eş zamanlı olamayabilir, katkılar ve planlar profilin hazırlanmasının her aşamasında farklı düzeylerde olacaktır.

Şehir sağlığı profili hazırlanmasına katılması gereken paydaşlar şehrin büyüklüğüne göre değişkenlik gösterebilmekle beraber genel olarak hükümet departmanları, istatistiksel servisler ya da diğer kurumlar (TUİK), nüfus müdürlükleri, şehir idari istatistikleri, tıp, halk sağlığı, sosyal bilimler, ekonomi ya da eğitimle ilgili diğer üniversite bölümleri, epidemiyoloji uzmanları, hastane ya da birinci basamak sağlık hizmeti verileri, çevresel izleme hizmetleri, gönüllü kuruluşlar, ticari kuruluşlar (örneğin sigara, alkol ya da gıda satışları) , zorunlu sağlık muayeneleri (örneğin okul, ordu),yerel araştırma yapan kuruluşlar vb şeklinde sıralanabilir. Yerel resmi ve gönüllü kuruluşlar da araştırmalardan ve diğer kaynaklardan elde edilen ve şehrin sağlık profilini zenginleştirebilecek olan verilere sahip olabilirler. Bu verilerden çıkartılan yorumlarda bunların epidemiyolojik ve istatistiksel kaliteleri göz önünde bulundurulmalıdır.

Profil hazırlanması aşamasında öncelikle bütçe ve zaman çizelgesi tanımlanır. Profil hazırlanması hem zaman alacaktır hem de bir maliyeti olacaktır, bunların başlangıçta planlanması gerekmektedir. Şehir profili içeriğinin konu başlıkları belirlendikten sonra güncel ve uygun veriler toplanır. Veri toplama aşamasında ilgili birimlerle resmi yazışmalar yapılması verilerin temininin sürdürülebilirliğini sağlamada yardımcı olacaktır. İlgili birimlerde bulunan ham verilerin istenilen bilgiye dönüşümü aşamasında konuya hakim uzman görüşlerinin alınması gerekir. İstenilen bilgiler toplandıktan sonra verilerin analizleri yapılarak değerlendirmeye uygun hale getirilir. Bu aşamada verilerin şehrin özelliklerine uygun verilerle karşılaştırılarak yorumlanması anlamlı olacaktır. Turizm sektörünün ön planda olduğu bir şehir ile göçmenlerin yoğun olarak bulunduğu şehrin nüfus artışına yaklaşımlarının benzer olmaması verilerin yorumlanması aşamasının önemini göstermeye bir örnek olarak verilebilir. Sonrasında ülke verileri ve dünya verileri ile karşılaştırılma yapılarak gerekli durum tespit yapılarak uygun projeler  planlanır.

Kaynaklar

Evci, E.D., Ekmekçigil, A., Sökmen, İ., Ercan, A. İ., Toprak, İ., Aycan, S. (2001). Şehir sağlığı profilleri şehrinizdeki sağlık göstergelerinin rapor edilmesi. Ankara: T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü.

World Health Organization. (1994). City Health Profiles: how to report on health in your city. World Health Organization. Regional Office for Europe.

 Şehir Sağlığı Göstergeleri

Şehir sağlığı göstergeleri denildiğinde akla sağlığın sosyal belirleyicileri gelir. Aslında her şehir sağlık profilinde yer alan alt başlıklar esasen o şehirle ilgili verileri toplanabilmiş sağlığın sosyal belirleyicilerinden oluşur. Şehir sağlık profilinde temelde benzer içerikler sunuluyor olsa da her şehir kendi yerel özelliklerine, önceliklerine ve veri teminine göre bir profil hazırlar. İlk profil mümkün olduğunca kapsamlı olmakla beraber, öncelikle göstergeler içerisinden şehirde yaşayanlar için önemli olan sağlık konularını içermesi gerekir. Sağlığın sosyal belirleyicileri gelir durumundan, kültürel faaliyetlere, yaşam tarzına ve fiziki çevreye kadar birçok komponenti içinde barındırır (1). Sosyal belirleyiciler çoğu zaman bireylerin kontrolü dışında geliştiği için tespit ve önlem aşamalarında tüm sağlık çalışanları ile politikadaki karar vericilerin birlikte hareket etmeleri gerekmektedir.

Türkiye’de hazırlanmış olan şehir sağlığı profili örneklerine bakıldığında çok farklı göstergeler olduğu gözlenmektedir. Bu farklılığın nedenlerine bakıldığında öncelikle şehirlerin nüfuslarının, insanların sosyoekonomik özelliklerinin, geçim kaynaklarının ve benzeri birçok şehrin kimliğini oluşturan özelliklerin farklı olmasından kaynaklandığını görülmektedir. Konu ile ilgili literatüre bakıldığında Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) ve Avrupa Komisyonu’nun yayınlamış olduğu çeşitli projeler kapsamında yüzlerce şehir sağlığı göstergesinin olduğu görülecektir. Çevre Sağlığı İndikatörleri, Avrupa Şehir Sağlığı İndikatörleri, Sürdürülebilir Topluluklar İndeksi,  Kentsel Sağlık Sermayesi Değerlendirmesi ve Müdahale Aracı (Urban HEART) gibi çeşitli indeksler olduğu görülmektedir. Bu alanlar, coğrafi konumdan bağımsız olarak büyük ölçüde sağlıkla ilgilidir ve genellikle bölgesel veya ulusal düzeyde bulunmaktadır (2). Önemli olan şehrin karar vericilerinin şehrin kimliğini yeterince tanıyarak şehre sağlıklı dokunuşlar yapabilecek projeler için literatürdeki yüzlerce göstergeden uygun olanlarını seçmesidir.

DSÖ sağlıklı şehirler projesi kapsamında 9 sağlık belirleyici indeks yayımlamıştır. Bunlar sağlık kaynakları (healthcare resources), koruyucu sağlık hizmetleri (preventive health activities), çevre kalitesi (enviromental quality), konut (housing), kentsel dağılım (urban clutter), yerel ekonomi (local economy), işsizlik (unemployment), gelir (income), eğitim (education) başlıkları şeklindedir(3). Ancak bu 9 indeksin onlarca alt başlıkları mevcuttur. Avrupa Komisyonu’na bakıldığında ise benzer göstergelerin farklı başlıklar altında toplandığı görülmektedir. Yine bu başlıklar onlarca alt gösterge içermektedir. Dünya Sağlık Örgütü göstergelerinden farklı olarak yönetimden vatandaş memnuniyeti, yerel yönetim ve işletmelerin sürdürülebilirliği, küresel iklim değişikliklerine yerel katkılar gibi yerele uyarlanmış alt başlıkların da olduğu görülmektedir.

Peki tek amaç sağlıklı şehir üretmekken neden bu kadar farklılık mevcut diye sorarsak burada işin içine şehirlerin kendi özellikleri ve gelişmişlik düzeyleri gibi faktörler girmeye başlamaktadır. Kimi şehirler çevre sağlığı konusunda henüz sanitasyon problemleri ile ilgilenirken kimi şehirler havadaki karbondioksit emisyonunu ölçerek azaltmak için sıfır karbon salınımlı araçlar ve cihazlar üretmektedir. Bu iki şehri ortak bir noktada buluşturmak yanıltıcı olabileceği için şehirleri kendi sınıflarına uygun kriterlerle değerlendirmek uygun olacaktır.

Ülke için karar vericilere yol gösterici olması düşüncesiyle genel bir şehir sağlığı profili hazırlanması planlandığında önemli olan literatürdeki mevcut belirleyicilerin ülkeye uyarlanabilmesidir. Bu konuda göstergelerin geçerli şehirde verisinin olması ve bu verilerin karşılaştırılabilir, güvenilir olması öne çıkar. Aynı zamanda şehir için anlam ifade etmesi ve çözüm üretilmeye açık bir konu olması gerekmektedir.

Profilde bulunan alt başlıklardan bahsetmek gerekirse; öncelikle tüm profiller nüfusa ilişkin temel bir açıklama (sayı, yaş yapısı) ve yaşam istatistiklerini (doğum ve ölüm bilgilerini) içerecektir. Bunun yanında sağlık durumları, yaşam koşulları, eğitim durumları, sosyoekonomik koşullar, eşitsizlikler, ulaşım imkanları, kültürel ve sanatsal imkanlar, fiziksel ve sosyal altyapı ve çevre, spor faaliyetleri ile halk sağlığı hizmetleri ve politikaları gibi şehirle ilgili bütün bilgileri içerir (4). Ayrıca şehir sağlığı profillerinde istenirse şehrin tanıtımı amaçlı ilgili tarihçe ve yerel bazı özelliklere de yer verilebilir.

Şehirle ilgili demografik bilgilerin yer alması son derece önemlidir. Bir hizmet sunumunun değerlendirilmesi ve planlanması için ne büyüklükte bir kesime göre hareket edileceğinin bilinmesi gerekir. Sağlıkla ilgili durumu ortaya koymak için doğum, ölüm, hastalık sıklıkları ve nüfus piramitleri gibi yaşam istatistikleri verilmesi gerekir. Nüfus sayısı, nüfusun yaş gruplarına dağılımı, yaş aralıklarına göre cinsiyet durumu, doğum ve ölüm oranları, ortalama yaşam süresi ve nüfustaki hareketlenmeleri göstermesi açısından yol gösterici nitelikte olan nüfus piramitleri bir ülkenin kalkınmışlık seviyesini gösteren bütüncül bir araçtır. Ayrıca doğum, ölüm ve göç hareketlerinin eğilimleri ile ilgili varsayımlara dayanarak nüfus projeksiyonun oluşturulması şehrin gelecek zamandaki durumu hakkında tahminlerin yapılmasını ve gerekli şehir planlamasının yapılmasına yardımcı olacaktır.

Yaşam koşulları ve tarzının sağlık üzerine oldukça etkili olduğu bilinmektedir. Sigara içme, alkol kullanma, madde kötüye kullanım, egzersiz ve beslenme durumunun sağlık profillerinde yer alması sağlıkla ilişkili bu durumların şehirdeki durumunun ortaya konmasını sağlayacaktır. Şehirdeki mevcut yaşam tarzının tespit edilmiş olması gerekli iyileştirmeler ve önlemlerin alınması açısından yol gösterici olacaktır. Ülkedeki ve dünyadaki durumla paralellik gösteren, göstermeyen tüm durumlar için yerel ve ulusal programlarla değerlendirme fırsatı sağlanacaktır.

Sağlığın önemli ön koşullarından olan barınma; şehirde ikamet eden vatandaşların konutlarının fiziksel özellikleri, düşük standartlı konut koşullarında yaşama durumları ile şehirde yaşayan evsiz insanlar gibi çeşitli göstergelerle tanımlanabilir. Düşük standartlı konut koşulları tuvalet, banyo ya da duşun ev dışında olması veya ev içinde musluk suyu bulunmaması durumlarını kapsamakta olup bu standartlarla yaşayan insanların tüm şehir nüfusuna oranı mimari planlamalar aşamasında yol gösterici olacaktır. Güvenli yapılaşma, depreme uygun inşaat çalışmaları ve kaliteli konut üretimi konularında kentin yapılaşma stratejilerinin ve denetim çalışmaları gereksinimlere göre şekillendirilmesi sağlanır.

Sosyoekonomik koşullar başlığı altında da eğitim, istihdam, gelir durumu gibi çeşitli göstergeler yer alır. Eğitim durumu, şehir sakinlerinin tahsil durumunun dağılımını sunmakta ve şehrin eğitim profili ortaya konulmaktadır. Bu kapsamda ikili eğitim gören öğrenci sayısı ile dersliklerde yer alan öğrenci sayıları gibi veriler şehrin okul binası ihtiyacının belirlenmesinde yardımcı olacaktır. Aynı zamanda şehrin tahsil durumu sosyokültürel ve ekonomik yapının gelişmesinde belirleyici olacaktır. Bir diğer konu olarak da genel istihdam oranları, kadın ve engelli birey istihdam oranları, işsizlik hızı, yoksulluk sınırın altında gelire sahip kişilerin oranı bir şehrin refah içinde yaşaması için temel göstergeleridir. Kaliteli bir yaşam sunan şehirler, sakinlerine sosyal güvenceli ve yüksek gelirli istihdam sağlamalı, barınma ihtiyaçlarını güvenli konutlarla karşılamalıdır. Bu göstergeler, uluslararası ve ulusal düzeyde kıyaslamalarla istihdamın arttırılması, kadın ve engelli bireylerin istihdam oranının arttırılmasına yönelik hizmetlerin geliştirilmesine katkı sağlayacaktır.

Şehrin hava, su ve besin kalitesi, sanitasyon hizmetleri, gürültü, radyasyon ve vektörler gibi çeşitli fiziksel çevre özellikleri şehir sağlığı açısından çok önemlidir. Hava ve su kirleticilerine yönelik değerlendirilmelerin yapılması ekosistemin sürdürülebilirliği açısından önemli bir adım olacaktır. Kirleticiler hem doğal hem de endüstriyel, evsel atıklar gibi insan kaynaklı olabilir. Havadaki oksijen miktarı, hava akımı, nem dengesi, ısı değişiklikleri, sera gazı miktarlarında artma veya azalma gibi insan hayatını etkileyen unsurların bir çoğu yeşil alanların varlığına bağlıdır. Şehirdeki aktif ve pasif yeşil alanların miktarları ile insanların buralara ulaşım imkanları  da şehirde yaşayanların sağlığını etkileyen faktörler arasındadır. Aktif yeşil alanlar (rekreasyon alanları) parklar, hayvanat ve botanik bahçeleri, çocuk bahçeleri, piknik, eğlence ve dinlenme alanları, oyun alanları ile yaya yollarının bulunduğu kamuya açık ve içinde yaşanılan yeşil alanları ifade etmekte iken, pasif yeşil alanlar ağaçlandırılacak alanlar, orman ve koruluklar, fidanlıklar, mera ve çalılık alanlardan oluşan yeşil alanları ifade etmektedir.

         Verilerin analizi aşamasında uygun yöntem, yeterli örneklem büyüklüğü gibi durumlar göz önüne alınmalıdır. Genelde paydaşlardan toplanan veriler ham veri şeklindedir ve doğrudan profilde yer alabilecek nitelikte değildir. Bahsi geçen durumlarla ilgili veriler sunulurken genel değerlendirmelerin yanı sıra ortalama, ortanca, standart sapma, standardize edilmiş oranlar gibi istatistiki bilgiler kullanılması gerekir. Toplanan bu ham veriler üzerinde uygun dönüşümler yapıldıktan sonra profilde yer alması gerekmektedir. Bu değerlerin nasıl dağılım gösterdiği de çok önemlidir. Dağılımın belirlenmesi ile alt seviyelerde ve üst seviyelerde yer alanlar arasındaki genel farklar ortaya koyulabilir ve böylece eşitsizliklerin boyutu saptanabilir. Eksik noktalar, şehrin güncel sorunları bu profil sayesinde tespit edilmesi profil aşamasının bitmesi anlamına gelirken aslında şehir planlama stratejilerinin oluşması aşamasında ilk adımdır. Karar vericiler ilk adımda alınması gereken görevleri algıladıktan sonra şehrin sağlığı için plan ve projeler başlayacaktır.

Kaynaklar:

1) Commission on Social Determinants of Health. (2008). Closing the gap in a generation: health equity through action on the social determinants of health: final report of the commission on social determinants of health.

2) Rothenberg, R., Stauber, C., Weaver, S., Dai, D., Prasad, A., & Kano, M. (2015). Urban health indicators and indices—current status. BMC public health, 15(1), 494.

3) World Health Organization. (1994). City Health Profiles: how to report on health in your city. World Health Organization. Regional Office for Europe.

4) Weaver, S., Dai, D., Stauber, C. E., & Luo, R. (2014). The Urban Health Index: A Handbook for its Calculation and Use.